Zgodnie z treścią art. 17 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 159) – dalej u.ś.p., ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.
Pojecie pracy zarobkowej rozumiane jest (zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2012 r., sygn. akt. II UK 186/11) jako podjęcie działań stanowiących realizację obowiązków pracowniczych lub wynikających z innego stosunku prawnego obejmującego świadczenie pracy. Działania te są rozumiane jako konkretne czynności związane wprost z działalnością gospodarczą, w tym nadzór nad zatrudnionymi pracownikami, obsługa klientów, przyjmowanie i wydawanie materiałów. Natomiast podpisywanie w trakcie zwolnienia lekarskiego dokumentów finansowychsporządzonych przez inną osobę (np. listy płac, listy przelewów, dokumenty rozliczeniowe), nie jest połączone zosobistym świadczeniem pracy, czyli nie stanowi pracy zarobkowej, mimo uzyskanych dochodów. Pracą zarobkową nie jest również formalnoprawne prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej, w przypadku gdy osoba ją prowadząca jest równocześnie pracodawcą i wyłącznie w zakresie jej obowiązków leży nadzór nad działalnością firmy, tj.:
- wydawanie dyspozycje i wskazówki zatrudnionym,
- sprawowanie nadzoru nad zatrudnionymi,
- spotkania z klientami lub kontrahentami w celu uzyskania nowych zamówień.
W związku z tym powoływanie pełnomocników w czasie choroby nie jest konieczne.
W przypadku, gdy przedsiębiorca jest na zasiłku macierzyńskim, zgodnie z art. 31 ust. 5 u.ś.p., nie stosuje się art. 17 ust. 1. Oznacza to, że dopuszczone są wszystkie możliwe formy działalności zarobkowej, bez obawy o utratę świadczenia.
Co innego gdy przedsiębiorca nie zatrudnia pracowników (na umowę o pracę lub umowę zlecenia). Wówczas nie wolno mu tej działalności prowadzić. Powinien jednak zadbać o to, by w trakcie pobierania zasiłku chorobowego posiadać pełnomocnika do przeprowadzania czynności służbowych (może to być osoba zatrudniona, może również rolę tę powierzyć członkowi rodziny na podstawie pełnomocnictwa (prokury).
Przestrzeganie obowiązku niewykonywania prac zarobkowych przez ubezpieczonego, weryfikowane jest poprzez kontrolę prawidłowości wykorzystywania zwolnienia lekarskiego od pracy z powodu choroby. Kontrole przeprowadzana jest zarówno w miejscu prowadzenia działalności, jaki i w miejscu zamieszkania, a jej zasady regulują przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (Dz. U. nr 65, poz. 743). Wynik kontroli uzależniony jest od wielu okoliczności, jak np. rodzaj choroby, treść zaświadczenia lekarskiego, sytuację ubezpieczonego oraz jego postępowanie w czasie korzystania z tego zwolnienia.
Jeżeli przeprowadzona inspekcja wykaże, że przedsiębiorca nieprawidłowo wykorzystuje zwolnienie, kontrolujący sporządzi protokół, który powinien dać do podpisania kontrolowanemu (z możliwością wpisania swoich uwag). Za cały okres objęty zaświadczeniem lekarskim, ubezpieczony, na podstawie decyzji ZUS, traci prawo do zasiłku chorobowego i nie ma znaczenia, w którym dniu zostanie stwierdzone wykonywanie pracy. Wyjątkiem jest sytuacja, w której zwolnienie obejmowało okres pobytu w szpitalu. Wówczas utrata prawa do zasiłku obejmuje jedynie dni choroby przypadającej po wyjściu ze szpitala (por. wyrok SN z dnia 4 lipca 2000 r., sygn. akt II UKN 634/99, OSNP 2002/2/48). Od decyzji ZUS-u ubezpieczonemu przysługuje prawo odwołania do właściwego terytorialnie sądu w terminie jednego miesiąca od daty jej otrzymania.